HIV tedavisinde ‘pahalı devrim’: Avrupa onayladı, fiyatı dudak uçuklatıyor

HIV’e karşı geliştirilen ilk uzun etkili iğne tedavisi Yeytuo, Avrupa Komisyonu’ndan onay aldı. Tedavi, sadece yılda iki enjeksiyonla virüse karşı neredeyse yüzde 100 koruma sağlıyor. Bugüne kadar koruma için her gün hap kullanılan PrEP yöntemi uygulanıyordu.

Hastalığa karşı devrim niteliğinde gelişme

İlacın etken maddesi lenakapavir, ABD’li ilaç şirketi Gilead tarafından geliştirildi. Aralık 2024’te Science dergisi tarafından “Yılın Buluşu” seçilen ilaç, FDA tarafından da onaylanmıştı. Klinik deneylerde kadınlarda yüzde 100, erkeklerde ve diğer risk gruplarında ise yüzde 96 oranında koruma sağladı. Uzmanlar, bu tedaviyi “aşıya en yakın yöntem” olarak tanımlıyor.

Asıl sorun fiyat

ABD’de yıllık fiyatı 28 bin dolar olarak açıklanan ilaç, Avrupa’da da aynı düzeyde pahalı olabilir. Gilead, maliyeti milyarlarca dolarlık araştırma ve klinik çalışmalarla gerekçelendiriyor. Ancak bilim insanları ve sağlık örgütleri, fiyatın bu haliyle hastaların erişimini engelleyeceğini söylüyor.

Erişim tartışmaları

BM HIV/Sida Programı Direktörü Winnie Byanyima, “Bu ilaç devrim niteliğinde ama herkes için erişilebilir olmazsa hiçbir şey değişmez” dedi. Araştırmalara göre ilacın üretim maliyeti yıllık sadece 40 dolar seviyesine düşebiliyor. Uzmanlar, endüstriyel ölçekte üretimle fiyatın 25–90 dolar arasında olabileceğini belirtiyor.

Gelişmekte olan ülkeler için anlaşmalar

Gilead, 2024’te 100’den fazla düşük gelirli ülke için ucuz jenerik üretim anlaşmaları yaptı. Ayrıca Küresel Fon, bu ülkeler için ilacı satın almak üzere devreye girdi. Ancak bu anlaşmalar Avrupa, Kuzey Amerika ve diğer yüksek gelirli ülkeleri kapsamıyor. Patent 2038’e kadar geçerli olduğu için jenerik üretim burada mümkün olmayacak.

Avrupa’da belirsizlik sürüyor

Yeytuo’nun Avrupa’da hangi fiyatla satılacağı ülke bazında yapılacak görüşmelere bağlı olacak. Uzmanlara göre, yıllık 20 bin doların üzerindeki fiyatlarla bu tedavinin geniş çaplı kullanımı zengin ülkelerde bile imkânsız görünüyor.

HIV’e karşı devrimsel bir adım olan Yeytuo, bilimsel olarak büyük umut vadediyor. Ancak gerçek etki, ilacın ne kadar erişilebilir olacağına bağlı olacak.